Takipne veya taşipne, hızlı nefes alma anlamına gelir. Dinlenme halinde, normal solunum hızı dakikada 16-20’dir. 20’nin üzerinde bir solunum hızına takipne denir. Bu artışın fizyolojik veya patolojik nedenleri olabilir…
Takipne Nedir?
Modern tıpta takipne (taşipne) genellikle artan solunum hızı olarak adlandırılır. Hastanın solunum hızının artması karakteristiktir. Uzmanlar, hasta dakikada 20’den fazla nefes aldığında akut takipneden bahseder. Hız tespiti sırasında (dakikada kaç nefes), hasta herhangi bir yorucu aktivitede bulunmamalıdır.
Sebepler, fiziksel efor veya zihinsel heyecan gibi zararsız olabilir. Bununla birlikte, istirahatte artan bir solunum hızı meydana gelirse, altta yatan bir hastalığın belirtisi olabilir. Çoğu durumda, nefes almada ek zorlukla birlikte hızlı nefes alma, akciğerlerin kendilerindeki bir problemden kaynaklanır. Nefes alma zor değilse, sorun genellikle kalpte veya böbreklerdedir.
Tüm bu nedenlerden dolayı, altta yatan olası bir hastalığın tedavisine erken dönemde başlanabilmesi için tekrarlayan takipnelerin doktor tarafından aydınlatılması gerekir.
Hangi Solunum Hızı Normaldir?
Normal bir solunum hızı için kesin olarak tanımlanmış sınırlar yoktur. Yetişkinlerde, dakikada 16 ila 20 nefeslik dinlenme solunum hızı normal kabul edilir. Küçük çocuklar doğal olarak yetişkinlerden çok daha hızlı nefes alırlar, yenidoğanların dakikada 40 ila 45 nefes alması normaldir.
Çocuklarda solunum hızı yaşla birlikte azalır. Yeni yürümeye başlayan bir çocuk dakikada yaklaşık 20 ila 30 kez nefes alırken, daha büyük çocuklarda bu sadece 16 ila 25 nefestir. Solunum hızı sadece yaşa değil, aynı zamanda fiziksel eğitim durumuna ve zihinsel heyecan derecesine de güçlü bir şekilde bağlıdır.
Takipne Nedenleri
Takipneden birkaç farklı faktör sorumludur. Artan solunum hızı, esas olarak vücut üzerindeki yüksek yük nedeniyle oluşur. Fiziksel efor sırasında beyne ulaşan uyaranlara ek olarak, özellikle kan ve beyin sıvısındaki karbondioksit içeriği ve bu vücut sıvılarının pH değeri gibi kimyasal uyaranlar da solunum dürtüsünü uyarır.
Birçok insan travmatik bir deneyimden sonra takipneden muzdariptir. Ancak sadece travma değil, patolojik nedenler de solunum hızının artmasına neden olur. Kendiliğinden ortaya çıkan ateş de taşipneyi tetikleyebilir. Artan her derece için, solunum hızı dakikada 7 nefes artar.
Kalp yetmezliği veya şiddetli kan kaybı da taşipneyi tetikleyebilir. Her iki durumla birlikte, dolaşım sistemi yetersiz kan beslemesinden etkilenir. Bu nedenle oksijen yetersizliği oluşur ve takipne gelişir. Diğer bir neden ise kötü huylu tümörlerdir. Ancak bunlar çok az vakada takipneyi tetikler.
Takipne Komplikasyonları
Artmış bir solunum hızı veya takipne (taşipne), örneğin fiziksel efordan kaynaklanır. Ancak bu durum birkaç dakika sonra tekrar düzelir ve başka komplikasyonlara yol açmaz. Psikojenik taşipne, karbondioksitin ekshalasyonunun artmasına neden olabilir. Sonuç olarak, vücuttan daha fazla asit atılır ve kanın pH’ı yükselir.
Sonuç olarak, kandaki kalsiyum proteinlere bağlanır. Bu daha sonra ekstremitelerin tipik bir pençe pozisyonuna yol açan kramplara yol açabilir. Ek olarak, kanda CO2 eksikliği nedeniyle beyin damarları tıkanır, böylece beyne artık yeterli kan sağlanmaz, bu da baş dönmesine ve hatta bayılmaya neden olabilir.
Artan solunum hızının bir başka nedeni, bulaşıcı bir hastalığın parçası olarak ateştir. En kötü durumda, enfeksiyon kan zehirlenmesine (sepsis) yol açabilir. Bu durumda patojenler kan dolaşımıyla tüm vücuda yayılır. Bu, birden fazla organı öldürebilen ve insanlar için yaşamı tehdit edebilen septik şoka yol açabilir.
Ayrıca kalp yetmezliği (kardiyak yetmezlik) kardiyak aritmileri tetikleyebilir. Bunlar atriyal fibrilasyonu veya ventriküler fibrilasyonu içerir. Tedavi edilmezse, bunlar hızlı bir şekilde kardiyak arreste yol açabilir ve bu da sonuçta kardiyak ölüme yol açar.
Ne Zaman Doktora Görünmeli?
Yalnızca semptomlar bir veya daha fazla gün içinde ortaya çıkarsa, genel olarak bir tıbbi konsültasyon tavsiye edilir. Solunum hızındaki artış, artan oksijen ihtiyacından kaynaklanmaktadır. Bu da, profesyonel olarak teşhis edilmesi ve tedavi edilmesi gereken altta yatan başka bir hastalığın sonucudur.
Görünüşte basit soğuk algınlığı uzun süreli takipneye yol açsa bile, bir doktora danışmanız önerilir. Akut hastalık sona erdiğinde, solunum hızı genellikle normale döner. Bu olmazsa, başka bir konsültasyon gereklidir. Kısa takipneik durumlar genellikle zararsızdır. Özellikle artan solunum hızı stres, diğer çevresel etkiler veya psikojenik nedenlerden kaynaklanıyorsa, doktor ziyareti gerekli değildir. Strese bağlı hiperventilasyona geçiş bazen akıcıdır ve izlenmelidir.
Taşipne, psikolojik stresle bağlantılı olarak daha sık ortaya çıkıyorsa, bir psikiyatr veya psikolog ziyareti , örneğin stresle başa çıkmada veya bir anksiyete bozukluğu şeklinde daha derin bir bozulma olup olmadığını netleştirmeye yardımcı olabilir. Konsantrasyon güçlüğü, soğuk terleme, taşikardi veya yüksek tansiyon gibi diğer semptomlarla sıklıkla ortaya çıkan kombinasyonda da bir doktora danışılmalıdır.
Takipne Tedavisi
Akut takipne tedavisinin bir parçası olarak her zaman olası nedenlere odaklanılır. Ancak öncelik oksijenin mümkün olan en kısa sürede verilmesidir. Akut takipne ileri evrede ise cerrahi tedavi düşünülmelidir.
Takipneyi tetikleyen altta yatan bir hastalık varsa, doktor semptomu değil nedeni tedavi eder. Bu, hastaya analjezik reçete edildiği anlamına gelir. Analjezikler verilerek hastanın ağrılarının geçmesi mümkündür. Bu da hastanın korkularını ve iç huzursuzluğunu hafifletir.
Diğer şeylerin yanı sıra analjezikler, hastanın solunum merkezini de etkiler. Diğer bir tedavi seçeneği ise kortizondur. Preparatın hastanın bronşiyal tüplerinde açılmasıyla, herhangi bir enflamasyon nispeten hızlı bir şekilde tedavi edilebilir.
Takipne durumunda, iyileşme olasılığı genellikle olumludur. Artan solunum hızının nedeni kapsamlı bir şekilde tedavi edilirse, hasta bir süre sonra normal solunuma geri dönecektir. Takipnenin kendisi nefes egzersizleri ve ilaçlarla tedavi edilebilir, ardından genellikle birkaç gün veya hafta içinde düzelir.
